İran’da yabancı yatırımları çekmek için Serbest Bölgeler kurulmuştur. Daha çok dış yatırımcı çekmeye yönelik olarak kurulan karad komşu ülke sınırlarında veya dış ticaret faaliyetinin aktif olduğu limanların bulunduğu deniz kıyılarında kurulmuştur. Serbest Bölgeler yatırımcılara cazip yatırım ve altyapı koşulları sunmaktadır.
Ayrıca, ülkenin iç bölgelerinde kurulan Özel Ekonomik Bölgeler bulunmaktadır. Özel ekonomik bölgeler de yatırımcılara ciddi teşvikler sağlamaktadır ancak Serbest Bölgelerde sağlanan imkanlardan daha az avantaj sağlamaktadır.
İran’da toplam da 7 adet Serbest Bölge, 29 adet faaliyette olan Özel Ekonomik Bölge vardır.
Serbest Bölgeler ve Özel Ekonomik Bölgeler, İran Serbest Ticaret, Endüstriyel ve Özel Ekonomik Bölgeler Yüksek Konseyi tarafından yönetilmektedir.
Serbest Bölgeler
Bu bölgelerin kurulması ve işletilmesindeki temel amaçlar; ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek olarak sıralanabilir.
İran’da Keşm, Çabahar, Aras, Enzeli, Ervend, Kiş ve Maku olmak üzere 7 adet Serbest Bölge bulunmaktadır. Genel olarak Serbest Bölgeler ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sanayi ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı yerler olarak tanımlanabilir. Yabancı sermayenin teşviki amacıyla tasarlanan Serbest Bölgelerde yabancılara % 100 sermaye mülkiyet hakkı, 20 yıl vergi muafiyeti ve vize kolaylıkları tanınmakta, ayrıca elde edilen karlar serbestçe yurtdışına transfer edilebilmektedir. Ayrıca bölgelerdeki ithal mallar gümrük ve ithalat vergisinden muaftır. Aynı şey, eğer hammadde yurtiçinde tedarik edilmişse, Serbest Bölgelerinden ana karaya mal ithalatı için de geçerlidir. Bölgede üretilen ürünler, ana ülkeye girdiğinde mallar bir katma değer uygulamasına göre kısmen gümrük vergilerinden muaf tutulmaktadır.
1993 yılında düzenlenen Serbest Bölgeler Kanunu’nda Serbest Bölgelerin kurulması amacı şu şekilde ifade edilmektedir:
‘’Serbest Bölgeler altyapı uygulamasının hızlandırılması, ekonomik kalkınma, yatırımların desteklenmesi, istihdamın oluşturulması, işgücü ve mal piyasasının düzenlenmesi, küresel ve bölgesel pazarlarda yer almak, sanayi mallarının üretim ve ihracatı ve kamu hizmetlerinin sağlanması amacı ile kurulmaktadır’’ (İran Serbest Ticari ve Sanayi Bölgeler Kanunu, Madde 1).
Serbest Ticari ve Sanayi Bölgeler Kanununa göre, Serbest Bölgelerde yatırım şartları ve avantajları şunlardır:
· 20 yıl vergi muafiyeti uygulanmaktadır.
· Serbest Bölgeye girişte makine ve üretim teçhizatı, bina inşaat malzemeleri ve üretimde kullanılan hammadde gümrük vergisinden muaftır.
· Serbest Bölgeden ihracat yapılması durumunda ödenen gümrük vergisi iade edilmektedir.
· Bölgede üretilen mallar, İran’a girişte yerli hammaddeler/parçalar değeri ile Katma Değer Komisyonunca onaylanan orana kadar gümrük vergilerden muaftır.
· Sermaye ve kâr giriş-çıkış serbestliği bulunmaktadır.
· Yabancı yatırımlar korunmaktadır ve devletleştirme durumunda kayıpların hükümet tarafından telafi edileceğine garanti verilmektedir.
· Yabancı yatırımcılar arazi kiralayabilir ve arazi üzerinde inşa edilmiş olan bina ve diğer müştemilatı mal edinebilir. Yabancılar yüzde yüz hissedar olabilirler.
· Serbest Bölgeye giriş vizesizdir.
· Elektrik, su, yakıt, iletişim ve diğer hizmetler yerli fiyatlarda sunulmaktadır
· Bağımsız veya İran vatandaşı veya İran şirketi ile ortaklık yapılarak yatırım yapılabilir.
Özel Ekonomik Bölgeler
İran’ın iç bölgelerinde yer alan Özel Ekonomik Bölgeler, yatırımcılara cazip yatırım ve altyapı koşulları sunmaktadır. İran’da toplam 29 adet aktif Özel Ekonomik Bölge bulunmakta ve birkaç bölge daha kurulum aşamasındadırlar. Bu bölgeler ülkenin geneline dağılmıştır.
İran Özel Ekonomik Bölgeler Kanunu, Madde 1’de Özel Ekonomik Bölgelerin kurulması amacı şu şekilde belirtilmiştir:
‘’Özel Ekonomik Bölgeler, ekonomik faaliyetleri desteklemek, uluslararası ticari ilişkiler kurmak, bölgesel ekonomik kalkınma, teknoloji transferi, petrol-dışı ihracatı artırmak, yerli ve yabancı yatırımları cezbetmek, yeniden ihracat (re-export), mal taşımacılığı ve transit faaliyetlerini geliştirmek amacıyla kurulmaktadır.’’
Özel Ekonomik Bölgeler, Serbest Bölgelere nispeten daha az avantajlar sağlamaktadır ve arasındaki en temel farklılıklar şu şekilde sıralanabilir:
