İran, çimento üretiminde dünyada ön sıralarda yer almaktadır. Cam imalatında tarihi bir tecrübe sahibi olan İran, cam elyaf dışında iç tüketimi sağladıktan sonra komşu ülkelerin de ihtiyacını önemli oranda karşılamaktadır. Fayans ve seramik imalatında da benzer bir tarihi tecrübeye sahip olan İran dünyada 5’inci sırada yer almaktadır. Ülkede muazzam granit, mermer ve traverten yatakları bulunmakta, ancak bu ürünlerin genellikle işlenmeden yurt dışına ihraç edilmesi sektörün önemli bir sorunu olmaya devam etmektedir.
Çimento
İran, yıllık 55 milyon ton çimento üretimi ile dünyada 10’uncu sırayı ve Ortadoğu’da ilk sırayı almaktadır (USGS, Minerals Information, Cement, 2017). İran’ın yıllık klinker üretimi ise 57 milyon tondur. Ülkenin çimento üretimi toplam 71 fabrika ile en çok Tahran, Kermanşah, Huzistan, Hürmüzgan, İsfahan, Rezevi Horasan, Fars ve Batı Azerbaycan ostanlarındadır (İran Çimento Endüstrisi İşverenleri Derneği, 2016).
İran 2017 yılında 375 milyon dolar değerinde 10,5 milyon ton çimento ve klinker (GTİP Kodu 2523) ihracatı gerçekleştirmiştir. İhraç edilen ülkeler başlıca Irak, Afganistan, Kuveyt, Bangladeş, Katar ve BAE’dir. Aynı yılda çimento ithalatı 11.700 ton ve değeri 8,6 milyon dolardır. Bu ithalatın % 98’ini alümina çimento oluşturmaktadır ve en çok Çin, Güney Kore, Fransa ve BAE’den yapılmaktadır (İran Gümrük İdaresi, 2017).
Cam ve cam eşya
İran'da 3500 yıldan beri cam imalatı yapılmaktadır. İlk modern cam fabrikası, 1938’de 520 çalışan ile Tahran’da kurulmuştur. Gerekli hammaddelerin çoğu İran’da bulunduğu için cam endüstrisi gelişmiştir ve bugün düz cam çeşitleri dışında farklı cam eşyalar üretilmektedir (Encyclopedia Iranica). İran’ın toplam cam ihracatı (eşya, cam elyaf, kaplar, düz cam vb.) yıllık 550 bin ton ve ithalatı 100 bin tondur. İhracat en çok komşu ülkelere ve başlıca Irak ve Afganistan'a, ithalat ise en çok Çin ve Avrupa ülkelerinden yapılmaktadır (İran Gümrük İdaresi, 2017).
İran’ın 10 adet düz cam fabrikası yıllık 1,5 milyon tonluk üretim kapasitesine sahiptir ve fiili yıllık üretim miktarı 980 bin tondur. 400 bin ton olan yıllık ihracat 100 milyon dolar tutarındadır ve en çok Irak, Afganistan, Türkiye ve Hindistan’a yapılmaktadır. Düz cam üretiminde en önemli ostanlar Kazvin, Yezd ve Merkezi’dir (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2016).
İran’ın cam kaplar üretim miktarı yaklaşık 400 bin tondur ve en çok Kazvin, Tahran, Merkezi, Hamedan, Rezevi Horasan, İsfahan, Yezd ve Zencan ostanlarında yapılmaktadır. 50 bin tonluk cam kaplar ihracatı 35 milyon dolarlık bir meblağ tutmakta ve en çok komşu ülkeler olan Irak, Pakistan, Afganistan ve Azerbaycan ülkelerine ihraç edilmektedir (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2017), (İran Gümrük İdaresi, 2017).
Bu alt sektörde en önemli İthalat (cam ithalatının % 35’i), İran’da üretilmeyen cam elyafdır. (GTİP kodu 7019). Bu ürün en çok Çin (% 84), Güney Kore (% 4), Türkiye (% 3) ve BAE (% 2)’den ithal edilmektedir. İran’ın ilk cam elyaf fabrikasının kurulması Çinli ortaklar ile Merend’de (Doğu Azerbaycan) planlanmaktadır (Mehr Haber Ajansı, 2016).
Fayans, Seramik ve Vitrifiye
İran mimarisinin önemli bir parçası olan fayansın üretimi M.Ö. 1250 yılına kadar uzamaktadır. Ülkenin ilk modern seramik fabrikası, 1960’da kurulmuştur (Encyclopedia Iranica). İran, 550 milyon metrekare fayans ve seramik üretimi ile dünyada 8’inci sırayı almaktadır Ülkede 120 adet fayans ve seramik fabrikası bulunmaktadır. Bu alanda Yezd bütün ülke üretiminin yarısından fazlasını tek başına gerçekleştirmektedir. (Association of Italian Manufacturers of Machinery and Equipments for Ceramics (ACIMAC), 2017).
Fayans ve seramik üretiminde kullanılan maddeler (kil, feldspat, silis, alçı, cila malzemeleri) büyük miktarda İran’da bulunmaktadır. Üretimde kullanılan sadece bazı boya çeşitleri ve sabitleştiriciler ithal edilmektedir. Ayrıca, seramik endüstrisinin üretim maliyetinin çoğu enerji tüketiminden olduğu için, bu endüstri İran’ın düşük enerji tarifelerden çok faydalanmaktadır. Bu sektöre avantaj sağlayan diğer faktörler ülkenin coğrafi konumu, komşu ülkelerin fayans ve seramik ithalatında dünyanın önde gelen ülkeleri olması, uygun ürün ve nakliye maliyetleri ve bölgenin kültürel ortaklığı şeklinde özetlenebilir. Sektörün daha fazla gelişmesini engelleyen sorunları ise finansman, bankacılık, ambargolar, piyasa araştırma eksiklikleri ve markalaşamama olarak sıralanabilir (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2018).
İran’ın ilk vitrifiye üreticisi olan Pars Seram, 1969 yılında Veramin şehrinde üretime başlamıştır. Bu fabrikanın kuruluşundan önce tüm vitrifiye gereçleri ithal edilmekteydi. Gelişen inşaat sektöründeki ihtiyacı karşılamak için 1970'lerde iki fabrika daha (Mina ve Armitaj şirketleri) kurulmuştur. Yıllık vitrifiye üretimi 100 bin ton, porselen kaplar üretimi 45 bin tondur. (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2017), (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2018).
Ülkede porselen kaplar en çok Rezevi Horasan, İsfahan, Kum, Kazvin, Gilan ve Merkezi ostanlarında üretilmektedir. 1950 yılına kadar, tüm porselen ürünler geleneksel yöntemlerle yapılmış, ilk porselen fabrikası 1950’lerde Tahran'da kurulmuştur (Encyclopedia Iranica).
Fayans ve seramik ihracatında İran 150 milyon metrekare ihracat ile dünyada 5’inci sırayı almaktadır. Yıllık ihracatı 400 milyon dolar ve en çok Irak, Pakistan, Afganistan ve Gürcistan’a olmaktadır (Association of Italian Manufacturers of Machinery and Equipments for Ceramics (ACIMAC), 2017). Fayans ve seramik ithalatı ise sadece 10 milyon dolar ve en çok Çin, Türkiye ve Avrupa ülkelerdendir (İran Seramik Üretim Derneği, 2017).
Dekoratif taşlar
İran'da 2,3 milyar tonluk dekoratif taşlar rezervi ile birlikte muazzam granit, mermer ve traverten yatakları bulunmaktadır (Encyclopedia Iranica). Toplam 709 dekoratif taş maden ocağının bulunduğu ülkede yıllık taş çıkarma miktarı 10,7 milyon tondur. Dekoratif taşlar en fazla İsfahan, Merkezi ve Fars ostanlarda çıkarılmaktadır (İran İstatistik Merkezi, 2016). Dekoratif taş üretimi 97 milyon metrekaredir ve en çok İsfahan, Yezd, Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Luristan, Fars ve Kerman’da yapılmaktadır.
Bu sektörde bulunan sorunlar verim düşüklüğü, taş ocaklarında ve işletmelerde eski teknoloji, piyasa araştırmaları yetersizliği ve işlenmemiş taş ihracatıdır (İran Ticaret Geliştirme Kurumu, 2017). 2017 yılında, 1 milyon ton işlenmemiş taş (başlıca Çin ve Hindistan’a) ve 400 bin ton işlenmiş taş (başlıca Irak, İspanya ve Türkiye’ye) ihraç edilmiştir. İhracatta işlenmiş taşların ton değeri 335 dolar ve işlenmemiş taşların ton değeri 199 dolardır. Aynı yılda, 23 bin ton işlenmemiş (başlıca Türkiye ve Afganistan’dan) ve 20 bin ton işlenmiş taş (başlıca Çin, Güney Kore ve BAE’den) ithal edilmiştir. İthalatta işlenmiş taşların ton değeri 951 dolar ve işlenmemiş taşların ton değeri 185 dolardır (İran Gümrük İdaresi, 2017).
Zift
İran’ın zift üretim kapasitesi 4,5 milyon ton ve yıllık üretim miktarı 3,5 milyon tondur. Bu miktarın 2,8 milyon tonu ülke içinde kullanılmaktadır. İran’ın zift üretimi 7 rafineride gerçekleşmektedir: İsfahan, Arak, Şiraz, Tebriz, Bender Abbas, Abadan ve Tahran (İran Ticaret Geliştirme Kurumu, 2017).
Yıllık zift (GTİP kodu 2713) ihracatı 3,7 milyon ton (696 milyon dolar) ve en çok Hindistan (%19), BAE (%17), Pakistan (%10) ve Katar’a (%8) yapılmaktadır (İran Gümrük İdaresi, 2017).
