İran Sağlık Sistemi
Sağlık hizmetlerinin genel kalitesi 1978-79 Devrimi'nden sonra önemli ölçüde iyileşmiştir. Bu dönemde halk sağlığı önemli bir politika önceliği olarak ele alınmıştır. Anayasa, İranlılara temel sağlık hizmetlerine ulaşmayı bir hak olarak kabul ediyor. İlaçlar ve aşılar sübvanse edilen fiyatlarla halka sağlanıyor. Kapsamlı bir kamu klinikler ağı, düşük maliyetle temel sağlık hizmeti sunar. Sağlık Bakanlığı tarafından işletilen genel ve özel hastaneler ise daha yüksek düzeyde sağlık hizmeti sunmaktadırlar (U.S. Library of Congress, 2008). Ülkenin sağlık için harcamalarının GSYİH’deki payı % 2,8’dir. Bu oran Türkiye’de % 4,2 ve gelişmiş ülkeler için ortalama % 7,5’tir (United Nations Development Programme (UNDP), 2018).
Doğumda yaşam beklentisi 2003 yılında 71,2 yıl iken 2016 yılında 75,9 yıla çıkmıştır (The World Bank). Benzer şekilde bebek ölüm oranı (IMR) ve beş yaş altı ölüm oranı (U5MR) son yıllarda ciddi bir düşüş ile sırasıyla 15,7 ve 13,5’e düşmüştür. Gebelik ölüm oranı ise 100 bin doğumda 25’tir. İlgili nüfusun yaklaşık % 98’i farklı hastalıklara karşı aşı olmaktadır. Nüfusun % 91’i temiz suya erişebilir durumdadır (World Health Organization, 2018).
İran'daki ölümlerin % 45'inden fazlası kardiyovasküler hastalıklar ile ilgilidir. İkinci ölüm nedeni kazalardır ve tüm ölümlerin neredeyse % 18'ini oluşturmaktadır. Yol kazaları, özellikle gençler için, ölüm, yaralanma ve sakatlık nedenidir. Kanser nedeniyle ölüm, toplam ölümlerin % 14'üne denk gelmektedir. İran'da dördüncü ve beşinci ölüm nedenleri olarak, her biri ölümlerin yaklaşık % 6'sına denk gelen yenidoğan ve solunum sistemi hastalıklarıdır (Mehrdad, 2009).
Sağlık Altyapısı
İran’da bulunan toplam 954 hastanenin % 80’i devlete ait ve % 20’si özel sektöre aittir. Hastanelerin toplam yatak sayısı 118.156’dır. Hastanelerin dışında 27.569 sağlık merkezi bulunmaktadır. Tıbbi laboratuvar sayısı 6.625 adet olup ve % 43’ü devlete ve % 57’si özel sektöre aittir. 10.937 eczane bulunmaktadır ve %12’si 24 saat açıktır (İran İstatistik Merkezi, 2016).
Toplam sağlık personeli sayısı (idari hariç) 309.697'dir. Bu sayının 46.852’si doktordur (İran İstatistik Merkezi, 2016).
|
Genel doktor |
Diş Doktoru |
Laboratuvar Doktoru |
Eczacı |
Uzman Doktor |
|
15.868 |
4.145 |
374 |
2.016 |
24.449 |
İran İstatistik Merkezi, 2016
Bin kişiye düşen ortalama hastane yatağı sayısı 1,48’dir. Bu oran bazı ostanlarda ortalamanın çok altına düşebilmektedir. Örneğin, Sistan ve Belucistan için 0,84 ve Elburz için ise 0,90’dır. Benzer şekilde bin kişiye düşen ortalama doktor sayısı 0,58’dir. Bu rakam Erdebil için 0,34 ve Elburz için 0,39, Hürmüzgan için 0,40, Kohkiluye ve Buyer Ahmed için 0,40 ve Kum için 0,41’dir.
| Ostan | Yatak / Bin Kişi | Doktor / Bin Kişi |
| Doğu Azerbaycan | 1,6 | 0,754 |
| Batı Azerbaycan | 1,24 | 0,483 |
| Erdebil | 1,41 | 0,336 |
| İsfahan | 1,51 | 0,636 |
| Elburz | 0,9 | 0,394 |
| İlam | 1,25 | 0,809 |
| Buşehr | 0,81 | 0,641 |
| Tahran | 2,16 | 0,502 |
| Çaharmahal ve Bahtiyari | 1,49 | 0,817 |
| Güney Horasan | 1,54 | 0,763 |
| Rezevi Horasan | 1,4 | 0,516 |
| Kuzey Horasan | 1,18 | 0,612 |
| Huzistan | 1,48 | 0,587 |
| Zencan | 1,5 | 0,731 |
| Semnan | 1,94 | 0,971 |
| Sistan ve Belucistan | 0,84 | 0,504 |
| Fars | 1,27 | 0,672 |
| Kazvin | 1,47 | 0,577 |
| Kum | 1,3 | 0,413 |
| Kurdistan | 1,33 | 0,627 |
| Kerman | 1,19 | 0,639 |
| Kermanşah | 1,48 | 0,627 |
| Kohkiluye ve Buyer Ahmed | 1,31 | 0,399 |
| Gülistan | 1,37 | 0,744 |
| Gilan | 1,39 | 0,707 |
| Luristan | 1,32 | 0,558 |
| Mazenderan | 1,55 | 0,729 |
| Merkezi | 1,41 | 0,663 |
| Hürmüzgan | 1,28 | 0,403 |
| Hamedan | 1,57 | 0,646 |
| Yezd | 2 | 0,901 |
Sağlık Dış Ticareti
İran’da yerel ilaç üretimi ülkenin ihtiyaçlarını % 97’sini karşılıyor ve diyabet, kanser gibi bazı spesifik ilaçlar en çok Avrupa ülkelerinden ithal edilmektedir. Sağlık sektöründe kullanılan ekipmanın (GTİP kodu 9018) ihracatı sadece 7 milyon dolar ve ithalatı 626 milyon dolardır. Sağlık sektörü ithalatında en çok pay alan ülkeler BAE, Hollanda ve Almanya’dır (İran Gümrük İdaresi, 2017).
Sağlık Turizmi
Gelişmiş ülkelerde sağlık hizmetlerinin yüksek maliyeti, uzun bekleme süresi ve gelişmekte olan ülkelerde artan hizmet kalitesi sağlık turizminde bir potansiyel oluşturmaktadır (Tourani, 2010). Dünyada yıllık 11 milyon sağlık turizm amacıyla seyahet yapan turist vardır ve bu piyasanın değeri 100 milyar dolardır (International Healthcare Research Center, 2016).
Dünyada sağlık turizmine neden olan en yaygın talepler diş bakımı, estetik ameliyat, seçmeli cerrahi ve kısırlık tedavisidir (Kelley, 2013).
Tüm sağlık turizmi turistlerinin % 40'ı dünyanın en gelişmiş teknolojilerini aramaktadır. Latin Amerika (% 38), Orta Doğu (% 35), Avrupa (% 16) ve Kanada (% 7) menşeli bu tür turistlerin çoğu Amerika Birleşik Devletleri'ne seyahat ediyor (McKinsey Quarterly, 2008)
Yolcuların sadece yüzde 9'u tıbbi açıdan gerekli prosedürler için daha düşük maliyetler ararken, bu segment büyüme için en büyük potansiyele sahiptir. Tedavinin fiyatı dünya çapında büyük ölçüde değiştiğinden, hastalar prosedüre bağlı olarak önemli miktarlarda tasarruf edebilirler. Aort kapak replasmanı Amerika Birleşik Devletleri'nde 100 bin dolardan fazla, ancak Asya'da sadece 12 bin dolara mal oluyor. ABD'li hastalar bu gruptaki müşterilerin yüzde 99'unu oluşturuyor (McKinsey Quarterly, 2008).
Küresel Ölçekte Sağlık Turizmi
(McKinsey Quarterly, 2008)
Sağlık Turizm Endeksine göre, 2016 yılında İran 41. sırada yer almaktadır. Kanada, İngiltere, İsrail, Singapur ve Hindistan ilk beş sırayı almaktadır ve Türkiye 32. sıradadır (International Healthcare Research Center, 2016).
Yıllık yaklaşık 400 bin kişi en çok Irak, Azerbaycan, Afganistan ve diğer komşu ülkelerden sağlık turizmi kapsamında İran’ı ziyaret etmektedirler (Tehran Times, 2018). Yabancılar tarafından en çok talep edilen hizmetler, kalp tedavileri ve ameliyatları, kozmetik ameliyatları, üretkenlik tedavileri ve organ naklidir (Tourani, 2010).
