İnşaat ve Müteahhitlik

İnşaat sektörün GSYİH deki payı % 5’tir (İran Merkez Bankası, 2016). Petrol gelirlerinin artmasıyla, 1960'larda başlayan ekonomik refah çoğunlukla kentsel konut birimlerinin inşaatını teşvik etmiştir. Bu dönemde inşaat sektöründeki yükselme trendi petrol endüstrisindeki gelişmeleri yakından takip etti. Benzer şekilde, çoğunlukla petrol gelirlerinin artmasından dolayı 1990'larda oluşan gelir artışı inşaat endüstrisinde bir başka patlamaya yol açtı (U.S. Library of Congress, 2008).

Son yıllarda İran kentsel nüfusundaki ciddi artış inşaat sektörünü doğrudan etkilemiştir. Altmış yıl önce toplam nüfusun sadece % 32’si şehirlerde yaşıyorken bugün bu oran %74’e çıkmıştır. Kentsel nüfusun artışı konut talebi, yapısı ve konuta erişim üzerinde etkide bulunmaktadır. Konutlarda son yirmi yılda metrekare olarak küçülme ve kat sayısında artış görülmektedir. 2001 yılında kentsel konutların ortalama kat sayısı 1,280 iken bu rakam 2015 yılında 2,618’ye çıkmıştır. Ayrıca, ailelerin mesken satınalma gücü azalmış ve bekleme süresi artmıştır. Yirmi yıl önce bir kentsel ailenin meskene erişim indeksi (gelir / mesken fiyatı) 0.16 ve satın alabilmek için bekleme süresi 16 yıl iken bugün bu indeks 0,09 ve bekleme süresi 31 yıldır (İran Ulaştırma ve Kentsel Kalkınma Bakanlığı, 2015 ; İran Merkez Bankası, 2016).

Hükümete Ait Altyapı Projeleri

Hükümete ait projeler, yeni şehirler, barajlar, santrallar, hızlı tren, liman ve  havalimanları olarak sınıflandırılabilir. Bu projelerde devlet tek başına veya yabancı şirketlerle ortaklık veya ihale etme yoluyla bu projeleri gerçekleştirmektedir.

Yeni Şehirler 

İran’da devlete ait toplu konut uygulamaları iki şekilde olmaktadır. Mevcut şehirlerde Türkiye deki Toki uygulamalarına benzer yeni konutlar (Meskene Mehr) veya sıfırdan yeni bir şehrin kurulması şeklindedir. İran’da sıfırdan yeniden kurulan 17 adet şehir bulunmaktadır. Fakat bu şehirler kentsel nüfusun % 2’sinden daha azını çekebilmiştir ve hizmet eksikliklerden dolayı stabil bir kentsel ekonomi oluşmamıştır.

Mesken-i Mehr

2007’de başlatılan bir uygulama ile bankalar üzerinden konut kredisi uygulaması başlatılmıştır. Başta Bank Maskan olmak üzere Mesken-i Mehr konut projesi kapsamında  krediler sağlanmıştır. Bu proje kapsamında devlet, 99 yıllık kira sözleşmeleri ile başvuru sahiplerine arsa sağlamaktadır. Başvuru sahiplerinde öncelikli olarak aranan şartlar, aile olması, ev sahibi olmaması ve daha önce desteklerden faydalanmamış olması yer almaktadır. Başvuru sahipleri inşaat maliyetlerinin yaklaşık yüzde 20'sini peşin ödedikten sonra kalan miktar 15 yıllık süre içinde taksitler halinde ödenmektedir. Yapı ruhsatı ve bazı diğer masraflar da indirimlidir. Bu proje kapsamında 2016 Kasım ayına kadar 606000 milyar Riyal kredi verilmiş ve toplam 1911725 konut inşa edilmiştir (İran Ulaştırma ve Kentsel Kalkınma Bakanlığı, 2016).

Baraj İnşaatı

İran dünyanın en büyük baraj inşaatçıları arasında yer almaktadır. 2018 yılı verilerine göre İran baraj sayısında dünyada 17’nci sırada yer almaktadır (International Commission on Large Dams). Toplam 647 aktif ve 146 inşa edilen baraj bulunmaktadır. Ayrıca 537 baraj için araştırma faaliyetleri başlamıştır. İran’da bulunan Bahtiyari Barajı, 315 metrelik yüksekliği ile dünyanın ikinci en yüksek barajıdır. (En yüksek baraj ise 335 metre yükseklik ile Rogun Barajı Türkmenistan'dadır) (İran Su Kaynakları Yönetimi Şirketi).

Dünya Baraj Sayısı

(International Commission on Large Dams)

Müteahhitlik ve Özel Sektörün İnşaat Projeleri

İran taahhüt sektöründe baraj, köprü, yol, bina demiryolu, enerji üretimi ve gaz, petrol ve petrokimya endüstrilerinin farklı inşaat alanlarında birçok projelerde faaliyet gösterilmektedir. 2014 yılında, İranlı müteahhitler iç pazarda hakimiyet göstererek inşaat işlerinin yüzde 75'ini gerçekleştirmiştir (McKinsey Global Institue, 2016).

Son yıllarda İran’da ödül alan bazı müteahhitlik ve mühendislik şirketleri şunlardır: Kayson, SUNİR, MAPNA, Mahab Ghods, Farab, Omrab, Saze Felezi Yasan, Sanerji, Dena Rahsaz, Saze Tek İsta Conub ve Tena (İran Ticaret Geliştirme Kurumu). Bunlardan iki firma ENR: Engineering News Record Top 250 Küresel Müteahhit 2015 listesine girmiştir: SUNIR: İran Elektrik ve Su Ekipmanı ve Hizmetleri İhracat Şirketi 176 sırayı ve Kayson 207 sırayı almıştır.

İnşa edilen yapıların yüzde 57’si devlet tarafından, diğer yüzde 43’ü özel sektör tarafından gerçekleştirilmiştir. Özel sektör tarafından kentsel alanlarda toplam 97963 bina inşa edilmiştir. Özel sektör yatırımlarının % 72,2’si konut, %15,4’ü konut-dışı ve %12,4’ü karışık (hem konut hem işyeri) binalarda yatırılmaktadır (İran Merkez Bankası, 2016).

Özel sektör yatırımlarının en çok olduğu ostanlar % 24,5’i Tahran, % 9,4’ü İsfahan ve % 6,8’i Fars’tır.