Bankacılık

İran mali hizmetler ve bankacılık sektörü GSYİH'nin %3'ini oluşturmaktadır (İran Merkez Bankası, 2016). Modern bankacılık ilk olarak 1888’de başta İngilizler olmak üzere yabancı bankalar tarafından uygulandı ve 1920'lerin sonuna kadar yabancı bankalar bankacılık sistemine hakim olmaya devam ettiler. 1929'dan itibaren yerli bankalar kurulmaya başlandı ve yabancı bankalar piyasanın üçte ikisini yerli bankalara devretmek zorunda kaldı. 1960’ta İran Merkez Bankası kuruldu. 1979’da devrim ile tüm bankalar ve mali kuruluşlar devletleştirildi ve İran’ın bankacılığı yeni bir döneme girdi. Yeni dönemde İslami bankacılık olarak isimlendirilen sistem uygulamada Batılı bankacılığa benzer bir sistem olduğu söylenmektedir (Encyclopedia Iranica).

En yüksek geliri olan 100 İranlı firma listesinde İran bankaları genellikle ilk sıralarda yer almaktadırlar (Endüstriyel Yönetim Organizasyonu, 2016).İranlı bankaların toplam sermayeleri yaklaşık 640,5 trilyon Riyal’dır. Bu sermayenin % 32’si özel bankalar ve % 68’i devlet bankalara aittir. En büyük devlet bankaları Bank Melli İran toplam sermayenin % 31’ine ve en büyük özel banka Bank Pasargad toplam sermayenin % 8’ine sahiptir (Bank Shahr).

Bankalar ve Kredi Kurumları

İran’da toplam 8 devlet bankası, 22 özel banka, 5 kredi kurumu, 4 yabancı banka ve iki-ülke ortaklığında bir adet banka bulunmaktadır. Bankalar ve kredi kurumlarının dışında 43 Karz-el-Hasane sandıkları ve 273 kredi kooperatifi de vardır (İran Merkez Bankası, 2017).

(İran Merkez Bankası, 2017)

İran’da Şubesi olan yabancı bankaların şubeleri sadece Tahran (EİH, Taween Islamic Bank) ve Kiş serbest bölgesinde (Standard Chartered, EİH, Future Bank) bulunmaktadır (İran Merkez Bankası, 2017).

2012 yılında uluslararası yaptırımlar ile İran bankaları SWIFT'ten ayrıldı ve küresel finansal sisteminden etkin bir şekilde kesildiler. Ocak 2016'da 5+1 anlaşması ile İranlı bankalar SWIFT ağına yeniden bağlanma imkanını buldular. Buna rağmen yabancı bankalar İranlı bankalar ile iş yapmaktan endişe etmektedir (ILIA Corporation, 2016).

Öte yandan İran Merkez Bankası ile Türkiye Merkez Bankası arasında 2017’de üç yıllık bir Riyal-Lira swap anlaşması imzalanmıştır (İran Merkez Bankası, 2017).

İranlı Bankaların Diğer Ülkelerde Bulunan Şubeleri

(İran Ticaret Geliştirme Kurumu)
 

Bankacılık Altyapısı

Bankaların toplam şube sayısı 22 965 ve toplam ATM sayısı 47 552’dir. En çok ATM’ye sahip olan bankalar Melli, Saderat ve Mellat bankasıdır (İran Merkez Bankası, 2017).

İran’da diğer ülkelerin banka kartları geçerli değildir. İranlı bankalar kendilerine ait banka kartı, kredi kartı, hediye/alışveriş kartı ve elektronik cüzdan kartları kullanmaktadırlar. Yaklaşık 271 milyon banka kartı, 6 milyon elektronik cüzdan kartı ve 1,5 milyon kredi kartı kullanılmaktadır. Bankalar arasında işbirliğini kolaylaştırmak için 2002 yılında beri bütün bankalar ve bazı kredi kurumları birleşmiş ödeme sistemine (Şetab) üyedirler. Aynı zamanda bütün banka kartları Şaparak adında birleşmiş bir sisteme bağlıdır ve POS, İnternet ve Mobil üzerinden alışverişte kullanılabilirler. Son verilere göre yaklaşık 2 bin mobil ödeme kapısı, 38 bin internet ödeme kapısı bulunmakta ve 5,8 milyon POS makinesi kullanılmaktadır (İran Merkez Bankası, 2017).

Para transferlerinin % 49,2’si POS ile , % 32,4’ü ATM’lerden, % 16,6’sı telefon/mobil/kiosk ile internetten ve % 1,8’i  şubelerden yapılmaktadır (İran Merkez Bankası, 2016).

Döviz Büroları

İran Merkez Bankası tarafından onaylanan 630 döviz bürosu vardır. Bu sayıda en çok pay alan ostanlar Tahran (% 51), Batı Azerbaycan (% 9) ve Doğu Azerbaycan’dır (% 5) (İran Merkez Bankası, 2017). Resmi döviz kurları ve serbest piyasadaki kurlar arasında büyük farklar vardır. Temel ihtiyaçların ithalatı için devlet tarafından resmi kurda döviz sağlamanktadır.