Petrol ve Doğalgaz

İran’da petrol ilk olarak Huzistan bölgesindeki Mescid Süleyman şehrinde 1908 yılında keşfedildi. Bir yıl sonra da ilk petrol şirketi Anglo-Persian Oil Company kuruldu. 1908’deki bu ilk keşiften günümüze kadar İran’ın kuzey ve güney bölgelerinde 120’den fazla petrol ve doğalgaz sahası tespit edilmiştir.

Dünyanın toplam kanıtlanmış petrol rezervlerinin % 9,3’ü İran’da bulunmakta ve bu alanda dünyada dördüncü sırayı almaktadır. Dünya petrol üretiminde de İran dördüncü sırayı almaktadır. 33,98 trilyon metreküp doğalgaz rezervi ile dünyada ikinci sıradadır (British Petroleum, 2018).

İran Anayasası, enerji kaynakları mülkiyetinin yabancılar ve özel şirketlerin elinde olmasını yasaklamaktadır. En önemli enerji firması, devletin sahip olduğu İran Milli Petrol Şirketi’dir. İran, uluslararası enerji şirketlerinin enerji arama ve geliştirme sözleşmelerine girmelerine izin vermektedir. Geri satın alma sözleşmeleri yaparak, enerji kaynaklarının mülkiyetini ve kontrolünü elinde tutmaktadır.  Bu alandaki önemli devlet kuruluşları şunlardır: İran Milli Petrol Şirketi (NIOC), İran Milli Gaz Şirketi (NIGC), İran Milli Petrol Rafineri ve Dağıtım Şirketi (NIORDC) ve Milli Petrochemical Company (NPC).

İran, rafineri tesisleri yeterli olamdığı için benzin üretiminde sorunlarla karşılaşmaktadır. Bu nedenle benzin ithal edilmektedir.

Hürmüz Boğazı enerji güvenliği açısından kilit bir noktadır. Dünyada deniz yoluyla taşınan petrolün yaklaşık % 40’ı, küresel petrol ticaretinin % 20’si, Fars Körfezi’nden yapılan petrol ticaretinin % 90’ı Hürmüz Boğazı’ndan geçmektedir.

İran, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü’nün (OPEC) üyesidir.

Petrol Rezervleri ve Üretimi

İran’ın rezervlerinin yaklaşık % 71’i karada ve en çok Huzistan bölgesinde bulunmaktadır. Hazar Denizi'nde de 0,5 milyar varil kanıtlanmış rezerv var ve başka muhtemel rezervlerin olduğuna dair tahminler var. Ancak bugüne kadar Hazar Denizi bölgesinde çok sınırlı faaliyet gösterilmiştir. İran komşusu olan ülkelerle kıyı ve açık deniz petrol ve gaz alanlarını paylaşıyor (U.S. Energy Information Administration, 2018). İran, bu ortak alanlarda bulunan petrol ve gaz rezervlerinden teknolojik ve diğer altyapı problemlerinden dolayı yeterince yararlanamıyor (İran Cumhurbaşkanlığı Yönetim ve Planlama Kurumu, 2015).

Dünyada Kanıtlanmış Petrol Rezervleri

(British Petroleum, 2020)
 

Dünya Petrol Üretimi

(British Petroleum, 2020)

Doğalgaz Rezervleri ve Üretimi

İran'ın en büyük doğalgaz sahası olan Güney Pars, Fars Körfezi'nde İran ile Katar arasında bulunan ortak bir sahadır. Güney Pars sahası, İran'ın toplam doğalgaz rezervlerinin yaklaşık % 40'ını oluşturmaktadır. İran'daki diğer önemli doğalgaz sahaları Kiş, Kuzey Pars, Serdar-i-Cengel, Foruz-B, Aghar, Golşen ve Kengan'dır. Ayrıca bu alanlarda büyük kondensat rezervleri de bulunmaktadır (U.S. Energy Information Administration, 2018).

Dünyada Kanıtlanmış Doğalgaz Rezervleri

(British Petroleum, 2020)

Dünya Doğalgaz Üretimi

(British Petroleum, 2020)

İran’ın toplam doğalgaz tüketimi 202 milyar metreküptür. Bu tüketimin % 34’ü santraller, % 34’ü evler ve ticari mekanlar, %18’i büyük sanayi, % 9’u küçük sanayi ve % 4’ü CNG üretim tesislerinde yapılmaktadır (İran Ulusal Gaz Şirketi, 2017).

Rafineriler ve Petrol Terminalleri

İran’ın mevcut rafinerilerinin 2,159 milyon varil/gün işleme kapasitesi var. Bu kapasite farklı ürün üretimlerini kapsamaktadır. En büyük rafineriler Abadan, İsfahan, Bender Abbas, Tahran ve Arak şehirlerindedir (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), 2017). Rafineri ürünlerinin nakliyesi boru hattı (%59), kamyon (%29), demiryolu (%6) ve gemiler (%6) ile yapılmaktadır (İran Enerji Bakanlığı, 2017). Fars Körfezi'nde bulunan Khark, Lavan ve Sirri adalarındaki petrol terminalleri, İran'ın ham petrol ihracatının neredeyse tamamını gerçekleştiriyor. Güney Pars doğalgaz sahasından gelen ürünler Asaluyeh terminalinden ihraç edilmektedir. Ayrıca Hazar Denizi’nin kıyısında Kurosh adında bir terminal ve Bahregansar'da iki küçük terminal rafine ürün ihracatı ve ithalatını gerçekleştirmektedir (U.S. Energy Information Administration, 2018).

Dünya Rafineri Üretimi

(Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), 2017)

Dünya rafineri üretiminde İran dokuzuncu sıradadır. Dünya rafineri üretiminde ABD, Çin ve Rusya en başta gelen ülkelerdir.

İran’da Mevcut Rafineriler ve Kapasiteleri

(Facts Global Energy, 2017)

İran’da Rafinerilerin Üretim Durumu  (milyon litre / gün)

(İran Ulusal Petrol Ürünlerin Dağıtım Şirketi, 2017)

İran rafinelerinde günlük 57,3 milyon litre benzin, 10,7 milyon litre gazyağı, 89,4 milyon litre dizel, 64,5 milyon litre fuel oil ve 10,7 milyon litre sıvılaştırılmış gazlar üretilmektedir. Benzin üretimi İran’ın ihtiyacını (günlük yaklaşık 80 milyon litre) karşılamamaktadır.

Benzin en çok Arak, İsfahan, Abadan, Bender Abbas ve Tahran’da üretilmektedir.