İran Sağlık Sistemi

İran’da sağlık hizmetlerinden yararlanmak anayasal bir haktır. 1979 Devrimi'nden sonra İran İslam Cumhuriyeti Anayasası'nın 29. maddesi, her İran vatandaşının mümkün olan en yüksek sağlık seviyesinden yararlanma hakkına sahip olduğunu belirlemiştir. Sağlık ve Tıp Eğitimi Bakanlığı, ulusal düzeyde koordineli sağlık politikaları ve planları tasarlayıp uygulayarak bu haktan yararlanılmasını sağlamakla sorumludur. 

Ülkede kamu tesisleri sağlık hizmetlerinin ana sağlayıcısıdır. En büyük sağlık hizmeti dağıtım ağı, ülkedeki sağlık kuruluşları ve tıp okulları ağı aracılığıyla Sağlık ve Tıp Eğitimi Bakanlığı'na (MOHME) ait olup onun tarafından yönetilmektedir. MOHME, ağı aracılığıyla sağlık hizmetlerinin sağlanmasından, sağlık sigortasından, tıbbi eğitimden, ülkedeki sağlık sisteminin denetlenmesi ve düzenlenmesinden, politika oluşturma, ilaç üretimi ve dağıtımı ile araştırma ve geliştirmeden sorumludur. Ayrıca, bir sigorta firması olmanın yanı sıra bir yardım vakfı görevi görmek üzere kurulmuş olan Sağlık Hizmetleri Sigorta Kuruluşları (MSIO) gibi başka paralel kuruluşlar da bulunmaktadır. 

Sosyal Güvenlik Kurumu, kamu çalışanları hariç, kentsel alanlarda çalışan vatandaşların ve bakmakla yükümlü oldukları kişilerin sigortalanmasından sorumludur. Tüm maaşlı ve ücretli çalışanlar ile gönüllü olarak katılan serbest meslek sahibi kişiler kapsam dahilindedir. Aynı zamanda birçok yaşlı emekliyi de sigortalamaktadır. Tıbbi Hizmet Sigortası Organizasyonu devlet çalışanlarını, öğrencileri ve kırsal kesimde yaşayanları kapsar. İmam Humeyni Yardım Vakfı diğer sigorta programları kapsamında olmayan yoksulları sigortalarken, Askeri Personel Sigorta Kurumu silahlı kuvvetler mensuplarına sağlık sigortası sağlamaktadır. Bu programların ötesinde, toplumun daha varlıklı üyelerini kapsayan bir dizi özel ve yarı kamu sigorta programı da bulunmaktadır.

Nüfusun %90'ından fazlasının sağlık sigortası bulunmaktadır ve hükümet 2018 yılına kadar genel sigortayı bir öncelik haline getirmiştir. Genel olarak sağlık sigortası, sigorta şirketlerinin teminat listesindeki ilaçların maliyetinin %70'ini ve kamu hastanesi maliyetlerinin %90'ını karşılar ve nadir hastalıkları olan veya uzak bölgelerde bulunanlar için ekstra kapsam sağlar.

İran'ın sağlık sistemi oldukça merkezidir ve genel hedefler, politikalar ve kaynak tahsisine ilişkin kararların neredeyse tamamı MOHME tarafından merkezi düzeyde alınmaktadır. Bakanlık, özel sağlık sektörünün faaliyetlerini denetleme, lisanslama ve düzenleme konusunda yasal yetkiye sahiptir.

1980-1988 Irak Savaşı sırasında İran İslam Cumhuriyeti çok kötü koşullar altındaydı ve İran sağlık sisteminde, özellikle de kırsal bölgelerde sağlık hizmetlerine erişimde ilerleme kaydedilmesini hayal etmek zordu. Bununla birlikte, İran hükümeti kırsal yoksulluğu azaltmak, sağlık yapılarını sağlık evleri aracılığıyla genişletmek ve özellikle kırsal alanlara birincil, ikincil ve üçüncül hizmetler sağlamak için birçok çaba sarf etmiştir. Bugün İran'ın 23 milyonluk kırsal nüfusunun % 90'ından fazlası doğum öncesi bakım ve aşılama gibi ücretsiz sağlık hizmetlerine erişebilmektedir.

► İran'ın sağlık yatırımları son yıllarda önemli ölçüde artmıştır. Ülkede sağlık sistemini genişletme ve iyileştirme konusunda çabalar devam etmektedir. 2014 yılında sağlık harcaması %6,89 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu oran 2017 yılında yurt içi hasılasının %8,7'sine yükselmiştir. Bu oranlar, Batılı bir ülkeyle karşılaştırıldığında, Birleşik Krallık'ın aynı yıl sağlık harcamaları GSYİH'nın %9,6'sı oranındaydı.

► Sağlık evleri, kırsal kesimde yaşayanların sağlık hizmeti almaları için başlıca erişim noktasıdır. Sağlık evleri, çevrelerindeki kırsal alanlara sağlık hizmetleri sunan küçük kamu sağlık tesisleridir. Sağlık evleri, genellikle aşıları, anne sağlığı hizmetlerini ve çocuk sağlığı hizmetlerini vermektedirler. İran'da yaklaşık 17.000 sağlık evi bulunmaktadır. Her 1.200 kişiye 1 sağlık evi düşmektedir. Sağlık evleri, sağlık altyapısını iyileştirdikleri ve insanların tıbbi bakım almak için seyahat etmeleri gereken mesafeyi kısalttıkları için kırsal kesimde yaşayan insanlar üzerinde muazzam bir etki yaratmıştır. Bugün, sağlık evleri, bazen ihmale maruz kalabilen kırsal toplulukların ihtiyaçlarını karşılayan, verimli ve uygun maliyetli bir sağlık ağı haline gelmiştir. ​

Böylece, kent-kır eşitsizliği önemli ölçüde azalmıştır. Ülkenin yenidoğan ölüm oranı, bebek ölüm oranı ve anne ölüm oranı gibi temel halk sağlığı göstergeleri iyi bir seviyeye gelmiştir. 40 yıl önce, kır-kent eşitsizliği önemliydi. 1974'te kentsel alanlardaki bebek ölüm oranı, kırsal kesimdeki rakamların iki katıydı; 1.000 kişi başına 76'ya karşın 130'du. 1996'ya gelindiğinde göstergeler 1.000 kişi başına 27,7'ye karşı 30,2 ile birbirine çok yakındı. 

► Kentlerde yaşayan insanlar kamu veya özel hizmetler sunan hastanelerden hizmet alabilmektedirler. İran’da yaklaşık 954 (488’i kamu) hastane, 3.700 klinik ve 6.400 rehabilitasyon merkezi vardır. İran'daki hastanelerin yaklaşık %60'ı devlet kontrolünde olup geri kalanları özel şirketler veya hayır kurumları dahil sivil toplum kuruluşları tarafından işletilmektedir. İran'da sağlık konularında faaliyet gösteren çok sayıda sivil toplum kuruluşu bulunmaktadır. Bu STK’lar çocukluk çağı kanseri, meme kanseri ve diyabet gibi daha ihtisaslaşmış konulara bakım sunmaktadır. Örneğin MAHAK, kanserli çocuklara ve ailelerine kapsamlı ve gelişmiş tedavi hizmetleri sunarak pediatrik kanserin azaltılmasına yönelik çalışan, kar amacı gütmeyen, siyasi olmayan bir sivil toplum kuruluşudur. MAHAK, 2007 yılında, 2014 yılına kadar 23.000'den fazla kanser hastası çocuğun teşhis ve tedavisini gerçekleştiren bir çocuk kanseri hastanesi kurmuş olup bugün bu hastane, alanında en son teknolojiye erişmiş ve bölgede önemli bir rol oynayan bir konumdadır. Sağlık ve Tıp Eğitimi Bakanlığı, STK'ların İran halkına tıbbi bakım sağlamak için gerekli izinleri almalarına yardımcı olma çabalarını denetler ve destekler.

İran’da sağlık turizmi artma eğilimindedir. Sağlık hizmetleri her yıl büyümektedir ve yaygın sağlık sistemi ve altyapısı nedeniyle bölge ülkelerinden daha fazla talep görmektedir. 

Birçok kişi, bölgedeki diğer ülkelerle karşılaştırıldığında yüksek kalitedeki sağlık hizmetleri, gelişmiş ekipmanları ve uygun maliyetli ilaç ve tedavi olanakları nedeniyle İran’a seyahat etmektedir. 2016 yılında yaklaşık 100.000 kişi, burun estetiğinden kısırlık tedavilerine kadar çeşitli tıbbi tedaviler almak için İran'ı ziyaret etmiştir. 

İran'da ilaç endüstrisi modern anlamda 1920'de İran Pasteur Enstitüsü'nün kurulmasıyla başlamıştır. İran'ın gelişmiş bir ilaç üretim kapasitesi vardır, ancak ülke hâlâ ham madde ve birçok özel ilaç için ithalata bağımlıdır. Farmasötik ürünlere ilişkin standartlar Farmakope Konseyi tarafından belirlenmekte ve değiştirilmektedir. İran, 2019 yılı itibarıyla ihtiyaç duyulan ham maddenin %80-90'ını ülke içinde ürettiğini beyan etmektedir. Bunlar arasında çeşitli boyutlarda mikroplakalar, omeprazol, tamsulosin hidroklorür, naltrekson bazı, sitagliptin fosfat ve pioglitazon yer almaktadır.

Nüfusun %85'inden fazlası ilaç masraflarını karşılamak için bir sigorta sistemi kullansa da hükümet ilaçların karşılanabilirliğini artırmak için ilaç üretimini/ithalatını yoğun bir şekilde sübvanse etmektedir.

2006 yılında İran'daki 55 ilaç şirketi, piyasadaki ilaçların (nicel olarak) %96'sından fazlasını, yani yıllık 1,2 milyar dolar değerinde ilaç üretmiştir. İran'ın ilaç pazarının 1,87 milyar dolar (2008), 2,31 milyar dolar (2009), 3,26 milyar dolar (2011), 3,57 milyar dolar (2013) ve 2013 yılına kadar 3,65 milyar dolar (öngörülen) olacağı tahmin edilmektedir.